راه های حضور قلب در نماز
بسم الله الرحمن الرحیم
نماز یکی از عبادات مهم در اسلام می باشد.چرا که در نماز هم خودشناسی وجود دارد و هم خدا شناسی.هم تذکری است برای وظایف دنیوی ما و هم یادآوری است برای آخرت.
نماز است که به انسان گوشزد می کند که تو فقط بنده یک نفر هستی و بس و اگر قرار است در مقابل کسی به رکوع و سجده بیفتی آن کس فقط خالق و مربی توست.
نماز است که به ما یادآوری می کند اگر اهل هدایت هستیم و در صراط مستقیم قدم بر می داریم باید خود را مدیون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و بندگان صالح او که همان اهل بیت (علیهم السلام) هستند بدانیم.نماز در واقع بازگشت و توبه عبد است به سوی خدا و از همین روست که در روایات دو رکعت نماز را پاک کننده گناهان معرفی کرده اند.
اما نکته قابل تامل آنست که نماز در صورتی می تواند این همه آثار داشته باشد که با حضور قلب و توجه خوانده شود.رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: إِنَّمَا لَکَ مِنْ صَلَاتِکَ مَا أَقْبَلْتَ عَلَیْهِ بِقَلْبِک فقط آن اندازه از نمازت برای توست (مقبول است)که با قلب خود به آن روی آورده باشی.
ما در این مطلب سعی خواهیم کرد راه های حضور قلب در نماز را مورد بررسی قرار دهیم.اما قبل از آن لازم است حضور قلب را معنا کنیم
معنای حضور قلب
حضور قلب در نماز یعنی متوجه باشیم که با خداوند در حال سخن گفتن هستیم.همه ما وقتی با شخصی سخن می گوییم بدون شک فراموش نمی کنیم که او را مخاطب قرار داده ایم و با وی در حال سخن گفتن هستیم.نماز نیز سخن گفتن با خداست پس حواسمان باشد که مخاطبان کیست و چه می گوئیم.معنای حضور قلب در نماز همین است.
راه های حضور قلب در نماز
1.توجه به حکمت افعال نماز
بدون تردید قیام،تکبیره الاحرام،رکوع،سجده و دیگر افعال نماز هر کدام معنای و مفهومی دارد که توجه به آن می تواند ما را در کسب حضور قلب یاری رساند.
امیرالمومنین علی (علیه السلام) در حدیث شریفی تاویل و معنای افعال نماز را بیان می فرمایند.
جابر بن عبد اللّه انصارى می
گوید (1): من
با امیر المؤمنین (علیه السلام) بودم که دیدم حضرت به مردى که نماز مى خواند
فرمود: اى مرد ! آیا تأویل (معناى) نماز را مى دانى؟ عرض کرد : سَرورم! آیا نماز تأویلى جز عبادت دارد؟ حضرت فرمود :
سوگند به آن که محمّد را به پیامبرى فرستاد، آرى دارد…
نخستین تکبیر(قبل از تکبره الاحرام مستحب است شش تکبیر گفته شود)
تاویل نخستین تکبیر قبل از تکبیرة الاحرام چنین است که وقتى گفتى : اللّه اکبر ، در قلب و جان خود بگذرانى که خدا بزرگتر از آن است که به قیام یا قعودى وصف شود
تکبیر دوم
و در تکبیر دوم در قلبت چنین بگذرانى که خدا بزرگتر از آن است که به حرکت یا سکونى وصف شود
تکبیر سوم
و در تکبیر سوم او را بزرگتر از آن بدانى که به جسمیّت وصف شود، یا به چیزى مانند باشد، یا به چیزى قیاس شود
تکبیر چهارم
و در تکبیر چهارم او را بزرگتر از آن بدانى که به عارضه اى دچار شود، یا بیماری ها دردمندش کند
تکبیر پنجم
و در تکبیر پنجم او را بزرگتر از آن بدانى که به جوهرى یا عرضى وصف شود، یا در چیزى حلول کند و یا چیزى در او حلول کند
تکبیر ششم
و در تکبیر ششم چنین از دلت بگذرانى که او بالاتر از آن است که زوال و جا به جایى و دگرگونى حالات ، که در موجودات حادث رواست ، در او جایزباشد
تکبیر هفتم (تکبیره الاحرام)
و
در تکبیر هفتم او را برتر از آن بدانى که محلّ حواس پنجگانه باشد
رکوع
تأویل کشیدن گردنت در رکوع نیز این است که با خود گویى : اگر گردنم را بزنى باز به تو ایمان دارم .
سر برداشتن از رکوع
معنای سر برداشتنت از رکوع در حالی که جمله «سمع اللّه لمن حمده» را می گویی آن است که : کسى (خداوندی) که مرا از نیستى به صحنه هستى آورد
سجده اول
تأویل سجده اول
این است که در حال سجده از ذهن و دلت بگذرانى که : مرا از این [خاک ]آفریدى .
سربرداشتن از سجده اول
سر برداشتنت از سجده اول، تأویلش این است : مرا از خاک بیرون آوردى
سجده دوم
و سجده دوم به معناى این است که : مرا به خاک برمى گردانى
سربرداشتن از سجده دوم
و در سر برداشتنت از سجده دوم از قلبت بگذرانى : بار دیگر مرا از خاک بیرون مى آورى
نشستن در حال تشهد
نشستن [در تشهّد]
به طرف چپ و گذاشتن پاى راستت روى پاى چپ تأویلش این است که در دلت بگذرانى :
خدایا! من حق را بر پا داشتم و باطل را میراندم
تشهد
تأویل تشهّدت
عبارت است از : تجدید ایمان و تکرار اسلام و اقرار به برانگیخته شدنِ پس از مرگ
سلام
تأویل سلام
دادنها عبارت است از : تمجید پروردگار سبحان و برتر دانستن او از آنچه ستمگران در
حقّش گفته اند و ملحدان وصفش کرده اند . تأویل جمله «السلام علیکم و رحمة اللّه و
برکاته» طلب رحمت و مِهر خداى سبحان است و این به معناى در امان ماندن شما از عذاب
روز قیامت است
امیر المؤمنین
علیه السلام سپس فرمود : کسى که تأویل نماز خود را بدین صورت نداند ، نمازش ناقص
است
.
2.توجه به معانی کلمات نماز
بی منطق ترین رفتار آنست که وقتی با کسی در حال سخن گفتن هستیم اگر به ما بگویند: به مخاطبتان چه مطلبی را گفتی یا می گویی؟ پاسخ بدهیم:نمی دانیم.
لذا کسی که نماز می خواند باید هم معنای کلماتی را که ادا می کند بداند و هم به آن توجه داشته باشد.یادگیری تمام کلماتی که در نماز به کار برده می شود کار سختی نیست بلکه بسیار هم آسان است.کل معنای کلمات نماز یک صفحه هم نمی شود لذا در یادگیری آن کوتاهی نباید کرد.
الله اکبر: خداوند بزرگتر از آنست که توصیف شود و او بزرگترین است
ترجمه
سوره حمد:
بسـم الله الرحمن الرحیم: به نام خداوند
بخشنده بخشایشگر.
الحمد لله رب العالمین: ستایش مخصوص خداوندی
است که پروردگار جهانیان است.
الرحمن الرحیم: بخشنده و بخشایشگر است.
مالک یوم الدین : خداوندی که صاحب روز جزا
است.
ایاک نعبد و ایاک نستعین: (پروردگارا) تنها تو
را می پرستیم وتنها از تو یاری میجوییم .
اهدنا الصراط المستقیم: ما را به راه راست
هدایت فرما!
صراط الذین انعمت علیهم: راه کسانی که آنان را
مشمول نعمت خود ساختی.
غیرالمغضوب علیهم ولا الضالین: نه راه کسانی
که بر آنان غضب کردی و نه گمراهان!
ترجمه
سوره اخلاص(توحبد):
بسم الله الرحمن الرحیم:به نام خداوند
بخشنده بخشایشگر.
قل هو الله احد: بگو اوست خدای یکتا.
الله الصمد: خدا بی نیاز است و همه به او
نیازمند.
لم یلد ولم یولد : نه کسی فرزند اوست و نه او
فرزند کسی است.
ولم یکن له کفواّ احد: و برای او هیچ گاه شبیه
و مانندی نبوده است.
ترجمه
ذکر رکوع:
سبحان ربی العظیم و بحمده: پاک و منزه
است پروردگار بزرگ من و او را سپاس می گویم.
ترجمه
ذکر سجود:
سبحان ربی الاعلی و بحمده: پاک و منزه
است خداوند بلند مقام من و او را سپاس می گویم.
ترجمه
تشهد:
اشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له:
گواهی می دهم هیچ کس شایسته پرستش جز خداوند نیست یگانه است و شریک ندارد.
و اشهدان محمدا عبده و رسوله: و گواهی می دهم
محمد بنده و فرستاده اوست.
اللهم صل علی محمد وآل محمد: خداوندا! درود
بفرست بر محمد (ص) و اهل بیت او.
ترجمه
سلام:
السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاتة:
سلام بر تو ای پیغمبر و رحمت خدا و برکات او بر تو باد.
السلام علینا و علی عبادالله الصالحین: سلام
بر ما وبر تمام بندگان صالح خدا.
السلام علیکم و رحمة الله و برکاتة: سلام بر
شما ای جمعیت نمازگزاران و رحمت و برکات او بر شما باد.
ترجمه
تسبیحات:
سبحان الله و الحمد لله ولا اله الا الله و
الله اکبر:
پاک
و منزه است خداوند و حمد و ستایش مخصوص اوست و معبودی جز او نیست و خداوند بزرگتر
از آن است که به وصف آید.
ترجمه
قتوت:
ربنا آتـنا فی الدنیا حسنه و فی الاخرة حسنة و
قنا عذاب النار:
خداوندا در دنیا و در سرای دیگر به ما نیکی مرحمت فرما و ما را از عذاب دوزخ نگه دار!
3.برنامه ریزی و نظم در کارها
یکی از مشکلات کنونی انسان ها بی نظمی و عدم برنامه ریزی در کارهاست.امیر المومنین (علیه السلام) در وصیت خود به امام حسن و امام حسین(علیهماالسلام) فرمودند: أُوصِیکُمَا وَجَمِیعَ وُلْدی (وَلَدِی) وَأَهْلِی وَمَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی بِتَقْوَى اللهِ وَنَظْمِ أَمْرِکُمْ شما دو تا و تمام فرزندان و اهلم و هر کسی را که این مطلب به گوش او می رسد را به تقوای الهی و نظم در کارهایتان توصیه می کنم.
کسی که کارهایش بر اساس نظم و برنامه ی از قبل مشخص شده، انجام می گیرد، طبیعتا استرس او کم خواهد شد و با فکر آرامی به اموراتش می پردازد چرا که می داند وقت کم نمی آید.اما شخصی که برای کارهایش برنامه ای ندارد طبیعتا فکرش همواره مشغول کارهای دیگرش می باشد و نخواهد توانست تمرکز حواس پیدا کند.
از اینرو کسانی که دارای برنامه در کارهایشان هستند در نماز با آرامش فکری بهتری حضور پیدا خواهند کرد و همین امر سبب حضور قلب بیشتر در نماز خواهد شد.
4.نماز در اول وقت و به جماعت
در روایات اهل بیت (علیهم السلام) بر ادای نماز در اول وقت بسیار تاکید شده است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: اذا سمعت الاذان فات و لو حبوا.هنگامی که اذان نماز را شنیدی- هر چه سریعتر- به مسجد بیا، گر چه سینه خیز باشد.
در مورد نماز جماعت نیز تاکیدات بسیاری شده است رسول الله (صلی الله علیه و آله) فرمودند:صلاةُ الرَّجُلِ فی جماعةٍ صلاةً واحدةً خیرٌ من صَلاتِهِ فی بَیتهِ اَربعینَ سَنَةً یک نماز جماعت خواندن برای مرد از چهل سال نماز خواندن او در خانة خود بهتر و بالاتر است
مزیت اقامه نماز در ابتدای وقت و به جماعت آنست که وقتی افراد متعددی مشغول عبادت هستند رحمت و لطف الهی هم بیشتر و هم سریعتر نازل می شود و این امر توفیق حضور قلب را بیشتر می کند.به علاوه سبب می شود به تدریج عشق و علاقه شخص به نماز بیشتر گردد و همین عامل دیگری برای حضور قلب می باشد
5.نماز نخواندن با شکم پر
پر خوری یکی از موانع رشد معنوی انسان محسوب می شود.رسول الله (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: لایَدخلُ مَلَکوتُ السَماءِ مَن مَلأ بَطنه ؛ کسى که شکمش پر باشد ، وارد ملکوت آسمان نشود »
از آنجا که نماز وسیله رشد معنوی انسان و اتصال او به عالم ملکوت است لذا پرخوری می تواند در ایجاد حضور قلب و اتصال روحی به پرورگار عالم مشکل ایجاد کند و سبب بی حالی و کسالت در حال نماز گردد
امام علی (علیه السّلام)فرمودند:
ایاکم و البطنة فانها مقساة للقلب و مکسلة عن الصلوة و مفسدة للحسد ؛از پرخورى دورى کنید که موجب قساوت قلب و باعث کسالت از اقامه نماز و سبب تباهى بدن است .
غررالحکم ، ص 80
6. دائم الوضو بودن در طول روز
بر اساس روایات ما ، وضو نوری است که می تواند اثرات بسیاری در زندگی انسان داشته باشد.وضو باعث می شود بسیاری از افکار منفی و شیطانی به سراغ انسان نیاید. وضو سبب می گردد بسیاری از مشکلات و بلایا از انسان دور شود و لذا در روایات ما دائم الوضو بودن را از خصوصیات مومنین برشمرده اند.از رسول خدا (صلی الله وعلیه وآله) روایت شده: لَا یُحَافِظُ عَلَى الْوُضُوءِ إِلَّا کُلُّ مُۆْمِن؛بر وضو مواظبت نمی کند مگر مومن.
کسی که همواره با وضو است در واقع در حال جهاد با نفس است از این رو پیامبر اکرم(صلی الله وعلیه وآله) فرمودند:إنِ استَطَعتَ أن تَکونَ أبَدا على وُضوءٍ فافعَلْ ؛ فإنّ مَلَکَ المَوتِ إذا قَبَضَ رُوحَ العَبدِ و هُو على وُضوءٍ کُتِبَ لَهُ شَهادَة.اگر مى توانى دائم الوضو باشى چنین باش؛ زیرا ملک الموت هرگاه جان بنده را بگیرد و او وضو داشته باشد، برایش شهادت نوشته شود.
7.ادامه ندادن فکری که به ذهن می آید
همه ما کم و بیش تجربه کرده ایم زمانی که به نماز می ایستیم فکرهای مختلفی به سراغمان می آید و آن قدر غرق در افکارمان می شویم که بعضا نماز را فراموش می کنیم و وقتی توجه پیدا می کنیم که در حال سلام دادن در نماز هستیم.
اما اگر اندکی تامل می کنیم پی خواهیم برد که شاید اصل آمدن افکار در اختیار ما نباشد اما قطعا ادامه دادن آن در اختیار خودمان هست.اصلاانگار بدمان نمی آید در نماز به مسائل مختلف بیاندیشیم.اگر دقت کنیم بسیاری از اوقات خودمان در نماز سعی می کنیم به مسائل گوناگون فکر کنیم.
اما اگر با خود عهد کنیم که هر زمان فکری به ذهنمان خطور کرد ادامه دادن آن را به بعد از نماز موکول کنیم بدون شک بعد از مدتی موفق خواهیم شد افکارمان را کنترل کنیم.
البته این کار نیاز به تمرین و مرور زمان دارد اما قطعا شدنی است.
8.تلاوت قرآن و ذکر گفتن قبل از نماز
طبیعتا هر شخصی در طول روز مشغول کارهای مختلفی است و خود به خود مشغولیت فکری نیز برای انسان پیدا می شود.اما اگر سعی کنیم هر روز دقایقی قبل از نماز از کارهای دیگر دست بکشیم و به تلاوت قرآن و ذکر بپردازیم می تواند در کنترل فکر و حضور قلب تاثیر بسزایی بگذارد.و شاید حکمت آنکه بر گفتن اذان و اقامه قبل از نماز تاکید شده است همین نکته باشد.چرا که تقریبا تمام فقرات اذان و اقامه ذکر است
9.توجه و حضور قلب در هنگام وضو گرفتن
در روایات یکی از اسباب حضور قلب در نماز را توجه و حضور قلب در هنگام وضو معرفی کرده اند
وضو نیز همانند نماز دارای معنا و مفهوم است.تلاش کنیم در هنگام شستن صورت به خود یادآوری کنیم که چشم و دهان خود را از گناه پاک کنیم و از خدا بخواهیم که چهره مان را در روز قیامت نورانی نماید.
در هنگام شستن دست راست با خود عهد کنیم که با این دست معصیتی نکنیم و از خدا بخواهیم که روز قیامت پرونده اعمالمان را به دست راستمان بدهد و ما را جز اهل یمین و پاکان و نیکان روزگار قرار دهد
در هنگام شستن دست چپ تصمیم بگیریم با آن گناه نکنیم و از اینکه جز اصحاب شمال و انسان های بدبخت باشیم به خدا پناه ببریم.
وقتی مسح سر می کشیم از خدا طلب کنیم و تلاش کنیم فکر و ذهن خود را از افکار منفی و شیطانی دور نگه داریم و جز خوب و نیک نیاندیشیم
و در هنگام مسح پاها اراده کنیم که با آن در مجلس گناه قدم نزنیم و جز در راه درست به کار نگیریم و از خدا بخواهیم در روز قیامت این قدم ها را بر پل صراط نلغزاند
10.به اندازه سخن گفتن و پرهیز از سخنان بیهوده
کسانی که در مورد هر مسئله با ربط و بی ربطی سخن می گویند و حرافی می کنند هم ذهنشان بیشتر درگیر می شود و هم ممکن است به گناه دروغ،غیبت،تمسخر و ... دچار شوند.لذا توصیه دین آنست که سخن بگوید اما هم به اندازه و هم درست.
امام کاظم(علیه السلام) فرمودند: قِلَّهُ المَنطِقِ حُکم عَظیمٌ ، فَعَلَیکُم بِالصَّمتِ فَانَّهُ دَعَهٌ حَسَنَهٌ وَ قِلَّهُ وِزرٍ وَ خِفَّهٌ مِنَ الذُّنوبِ؛کم گویی ، حکمت بزرگی است ، بر شما باد به خموشی که آسایش نیکو و سبکباری و سبب تخفیف گناه است .
البته نباید در این مسئله افراط و تفریط نمود.معنای این حرف آن نیست که فقط در جایی که ضرورت دارد و واجب است سخن بگوییم.بلکه مومن اهل شوخی و دوستی و انس با دیگران است.
در واقع مفهوم این روایات آنست که
پرحرفی نکنید و در اموری که ربطی به شما ندارد سخن مگویید اما آنجا که نفعی
برایتان دارد چه نفع دنیوی و چه نفع اخروی حتما سخن بگویید و لذا امام سجاد علیه
السلام فرمود:الْمُؤْمِنُ یَصمُتُ لِیَسلَمَ و
یَنطِقُ لِیَغنَمَ؛مؤمن سکوت می کند تا سالم ماند و سخن می گوید تا سود
برد.
برای حضور قلب در نماز راه های دیگری نیز وجود دارد مانند دوری از گناه که نقش اساسی در حضور قلب دارد و نیز مانند سجده بر تربت سیدالشهداء (علیه السلام)
دوستان عزیز پوستر زیر در ابعاد 50*70 برای چاپ در بنر یا بر روی چوب طراحی شده است و برای نصب در مساجد و نمازخانه مفید می باشد.برای دیدن اندازه واقعی بر روی عکس کلیک کنید
